Adalet Ağaoğlu'nun günlüklerinden

Sanatçı...

Entellektüel...

Yenilikçi...

Adalet Ağaoğlu Türk edebiyat tarihinin önemli figürlerinden biri. Gerçek bir entellektüel ve yenilikçi. Türkiye Cumhuriyeti ile neredeyse yaşıt. Bu da onun yaşam çizgisini Cumhuriyetle bir kılıyor. Yakın tarihte meydana gelen her olayın, onun kişisel hayatında bir iz düşümünü bulmak mümkün. Türkiye’deki siyasi ve sosyal değişiklikler Adalet Ağaoğlu’nun hayatına eşlik ediyor. "Damla Damla Günler" sosyal tarihin canlı ve eşsiz örneklerinden biri.Adalet Ağaoğlu’nun günlükleri 1969 ve 1996 yılları arasını kapsıyor. İlk bölüm 1969’dan 1983 yılına kadar sürüyor. Bu dönemi daha çok Ankara dönemi olarak değerlendirebiliriz. Yazar ilk cildin bittiği 1983 yılında İstanbul’a taşınıyor. İkinci bölüm ise yazarın Büyükdere sahilinde geçirdiği trafik kazasının sabahına dek sürüyor.Günlüklerin ana temasını çıkarmak oldukça güç. Zira günlükler kurmaca edebiyatın bir örneği değil. Bu günlükler siyasi kaos ve sosyal değişimlerden etkilenen bir sanatçının yaşamını aktarıyor. Yazarın kalemi, onun siyasi dalgalanmalara direnişine güç sağlıyor. Günlüklerde yazar kendi dönemini içtenlikle aktardığı gibi okuyucuyu da anıları ile boğmuyor. Aksine, yazar ikisi arasında çok iyi bir denge sağlıyor. Okuyucu, yazarın hem günlük hayatını ve iç dünyasını hem de dönemin siyasi olaylarını takip edebiliyor. Bu sayede Ağaoğlu okuyucunun dikkatini hep ayakta tutuyor."Damla Damla Günler"i sosyal tarihin bir parçası olarak kabul etmek mümkün. Yazarın dayandığı tek kaynak hafızası. Günlükler bazen kronolojik sıra ile devam etmiyor. Yazar, özellikle üzgün ve hasta olduğu dönemleri toparlayıp özetini çıkararak yazmayı tercih ediyor. Ancak o dönemin önemli siyasi olaylarını es geçmemiş. 1 Mayıs 1977, Abdi İpekçi suikasti, 1969 yılındaki öğretmen grevi yazarın detaylarına yer verdiği olaylardan birkaçı. Yazar dönemin önemli olaylarını kaydederek okuyucunun dönemi kavrayabilmesini sağlıyor.Adalet Ağaoğlu 12 Mart muhtırasının ayak seslerini günlük iş rutininde bile hissetmeye başladığı 1970 yılında TRT’deki görevinden ayrılıyor. Bu baskıyı romanlarına da yansıtıyor. TRT’den istifa ettikten sonra hayatını yazarak kazanmaya karar veriyor ve başka bir iş yapmıyor.Yazar romanlarında siyasi ve sosyal ortamı anlattığı kadar kentli insanın dünyasını da dile getiriyor. Adalet Ağaoğlu kendisi de kentli bir yaşam tarzına sahip. 1929 yılında Ankara’nın Nallıhan ilçesinde doğmuş olan yazar, Ankara Üniversitesi DTCF Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünden mezun. Babası kumaş işinde olan bir tüccardır. Dört kardeşten tek kız olan Adalet Ağaoğlu’dur. Kardeşi Güner Sümer de tiyatro yazarı ve yönetmenidir. Adalet Ağaoğlu’nu kentli bir Cumhuriyet kadını olarak tarif edebiliriz. Kırsal kesimde irtibatta olduğu tek kişi evine gelen temizlikçi. Kendisi ve eşi Halim Ağaoğlu’nun, Alanya’nın Yeşilköy ilçesindeki yazlıklarına yetmişli yılların başından itibaren gidip geliyorlar. Burada yazar, kırsal kesim insanı ile içli dışlı olmaya başlıyor. Ancak buradaki en yakın dostları da köyün “öğretmeni” oluyor. Adalet Ağaoğlu kendini dönemin gündeminde olan köy edebiyatından da uzak tutuyor. Hatta, bu mevzuda bir gece Fakir Baykurt ile tartışıyorlar ve Baykurt’a eğer orada bir köy varsa uzakta, bunu sadece çok sesliliğin bir unsuru olarak gördüğünü dile getirir. Bu görüşü romanlarında da vücut bulur ve daha çok kentli insanı yazar. Bunun en önemli istisnası Fikrimin İnce Gülü’nün Bayram’ıdır. Köyünden doğrudan Almanya’ya göç etmiş olan Bayram, en önemli statü sembolü olan sarı Mercedes’i ile memleketine döner. Fikrimin İnce Gülü bu dönüş yolunu anlatır. Yazarın bu romanı yazarken araba kullanmaması da önemli bir detaydır.Ağaoğlu’nun yazım tarzının önemli karakteristik özelliklerinden biri gösterdiği çeşitliliktir. Ağaoğlu hem tematik hem de teknik olarak hep yeni deneyimlere açık bir çizgi izliyor. Fikrimin İnce Gülü’nün Bayram karakteri de bunu doğrular niteliktedir. Bu romanında yazar, bir kadın yazar değil bir “erkek yazar” olma çabasındadır. Günlüklerinde de eğer kapitalizmin bireyi yabancılaştırması ve parçalamasını kurcalayacaksa o halde erkek yazar olmayı denemeyi önerir kendine. Bu nedenle ilk Romanı Ölmeye Yatmak (1973) ile onun devmı olan üçüncü romanı Bir Düğün Gecesi (1979) arasına bir virgul koyarak Bayram’ın hikayesini kaleme almıştır.Adalet Ağaoğlu da her sanatçı gibi mevcut düzeni sorgular. Kendisinin de dile getirdiği gibi sanat, mevcut düzene muhaliftir. Yaşadığı dönemi ve düzenini sorgular. 1970’lerde Türkiye’de siyasi kaosa sosyal değişim ve ekonomik dalgalanmalar eşlik eder. Özellikle 1960’larda yükselen göç dalgası ile insanlar mobilize olmuş, günlük hayatlarına kent kültürü, okur-yazarlık ve siyaset girmiştir. 1971 muhtırasının ardından da kaos azalmamıştır. Adalet Ağaoğlu da tüm bu değişimleri hisseder ve bunları romanlarına yansıtır. Ölmeye Yatmak ve Bir Düğün Gecesi bu ortamda doğmuştur. 1969 yılının sonuna doğru, hale TRT’de çalışmaktayken Mülkiyeli hoca ve öğrencilerle katıldığı bir yürüyüşte öğretim üyesi Aysel’in hikayesini yazmaya karar verir. Bu iki roman da aydınların durumunu, sosyal değişimi ve bu değişimin orta sınıf üzerindeki etkisini yansıtır. 1970’lerde Adalet Ağaoğlu arkadaşlarının tutuklanışına, işkence görmesine, öldürülmesine şahit olmuştur. Kendisinin de devletin karanlık raflarında Türkiye İşçi Partisi’nin kuruluşuna ilişkin bir dosyası vardır ve bu dosya da onun karşısına zaman zaman çıkmaktadır. Bir Düğün Gecesi romanı 1980 darbesi öncesi yasaklanmıştır. Evine isimsiz mektup ve telefonlar gelmektedir. Hatta yazarın Yeşilköy’deki yazlık evine de, kendisi yokken sürekli saldırılar düzenlenmiştir. Tüm bunlara karşın Adalet Ağaoğlu yılmamış ve yazmaya devam etmiş. Doğan Avcıoğlu’nun 70’lerde çıkardığı Devrim dergisinde de sürekli olarak yazıları yayınlanmıştır.Sevgi Soysal ve Mümtaz Soysal yazarın yakın arkadaşlarındandır. Aynı zamanda Ankara’nın sanatçı ve entellektüelleri de günlüklerin sayfalarında yerlerini alıyor. Pek çoğu yazarın arkadaşıdır. Hep beraber ya dışarı çıkıyorlar ya da Adalet Ağaoğlu onları evinde ağırlıyor. Bu sayede dönemin Ankara’sının sosyal çevresinin bir resmini de çizebiliyoruz ki bu resim İstanbul’dan oldukça farklıdır.Adalet Ağaoğlu her ne kadar bir parçası olsa da sol ideolojinin eleştirisini yapmadan geçmez. Özellikle o dönemde solun ne kadar bölünmüş olduğunu; farklı gruplar nedeniyle kimin nerede olduğunun bilinememesinden dert yanar. Yazar bir de sol düşüncenin hayata ve özellikle aşka olan bakışını da irdeler. Tiyatro yazarı ve yönetmeni olan kardeşi Güner Sümer’in Ankara Sanat Tiyatrosu’nda iken, sevgilisinin koltuğuna bir gül bırakınca sol görüşlü kişiler bu durumu eleştirir. Adalet Ağaoğlu da bunu yadırgar ve günlüklerine aktarır.Yazar dünyadaki gelişmeleri de sürekli takip eder. Türkiye’dekiler kadar dünyada da ne olup bittiğini; özellikle Vietnam Savaşı’nı, Kamboçya’yı, Şili darbesini günlüklerde bulmak mümkün.Adalet Ağaoğlu 1970 yılında TRT’den ayrıldığı zaman tanınmış bir oyun yazarıdır. Ancak romana, tiyatronun istediklerini anlatması ve dönemin baskıcı ortamı nedeniyle oynanması için yeterli ve etkin bir mecra olmayacağını düşündüğü için yönelmiştir. Bu onun için yeni bir meseldir. Zira kendisi TRT’den ayrıldıktan sonra sıradan bir evkadını olmaktan korkuyordur. Bu korkusunu da kalemi ile yenmiştir.Okuyucular günlüklerde dönemin kültür dünyasını da takip etme fırsatını yakalıyor. Ağaoğlu okuduğu kitapları, izlediği filmleri ve oyunları günlüklerin sayfalarına damlatıyor. Yazarın iç dünyasını da yakınen tanıma fırsatı elde etmiş oluyoruz. Onun kendi dönemi için geçerli olan yenilikleri gözlemleme şansı yakalıyoruz.Bir aydın olarak Adalet Ağaoğoğlu düşünceleri konusunda asla geri adım atmıyor. 1984 yılında kurulan İnsan Hakları Derneği’nin (2007 yılında istifa etmiştir) kurucularından olan Ağaoğlu, daha 1960’larda TRT’de çalıştığı dönemde Kürt sorunu üzerine kafa yormuş; bunu da günlüklerinde dile getirmiştir.Tarih, kişisel yargılarımızın uzağındadır. Adalet Ağaoğlu’nun günlükleri de dönemin atmosferini, bir aydının gözünden bizlere anlatıyor. Bu dönemde yazar çok sevdiği kardeşi Güner Sümer’i, babasını, annesini, ağabeyini ve yakın arkadaşlarının ölümlerini yaşamıştır. Günlüklerde yazarın fırtınalı günlerine okuyucu da tanıklık ediyor. Ancak Adalet Ağaoğlu son derede güçlü ve neşeli kişiliği ile sayfaların arasında ve hayatta dik durabilmeyi beceriyor.Aynı zamanda son derece enerjik de olan yazar, bugünün dünyasında, hız ile perçinlenen yaşamlarında herşeye koşturan ama hiçbir seye yetişemeyen insanlara hem ders veriyor hem de taş çıkartıyor. Yirmi dört saat yaşayan Adalet Ağaoğlu, sürekli roman, hikaye ya da oyun yazıyor, kitap çeviyor, kitap okuyor, sinema ve oyunları izliyor, evinde dostlarını ağırlıyor ya da sosyal etkinliklere katılıyor. Onun bu şaşkınlık yaratan enerjisi ve tutkusu da bu günlüklerin en çarpıcı noktalarından biri.Yazarın yaşamındaki en büyük desteği, “hayat arkadaşı” olarak nitelediği Halim Ağaoğlu’dan başkası değildir. Bir inşaat mühendisi olan Halim Ağaoğlu ile olan ilişkisindeki mahremiyeti günlüklerinde muhafaza eden yazar, uzun yaşamlarındaki ortaklığın güzel yanlarını sayfalarına not düşüyor.Adalet Ağaoğlu hem günlüklerinde hem de romanlarında özellikle bir konunun altını çiziyor; Cumhuriyet döneminin ilk ve ikinci kuşaklarının yaşadığı karmaşayı inceliyor. Cumhuriyet ile Demokrasi arasında kalmışlığı o yıllardan itibaren dile getiriyor. 1960 ve 1970’lerin karmaşık ortamında, yazmaktan asla vazgeçmeyen bir yazarla karşı karşıya karşıyayız. Hatta 1970’lerin yazarın en verimli on yılı olduğunu dile getimek mümkün; tartışmaya açık olmakla birlikte. Damla Damla Günler’in ilk cildi, altmışlı ve yetmişli yılların Türkiye fonunda bir aydının gerçek ve yalın hayatını incelemek için iyi bir fırsattır diyebiliriz.

Canım dostum Ayşe Yazıcıoğlu'na bu harika analiz ve derleme için teşekkürler...